De nieuwe bestemming

Over de lange weg van binnen naar buiten

De langste weg is de weg naar binnen’, schreef Dag Hammarskjöld ooit. De voormalige secretaris-generaal van de Verenigde Naties zette zich meer dan een halve eeuw geleden in om conflicten in de wereld te beëindigen. Toen na zijn dood zijn dagboeken werden gevonden, bleek dat hij voortdurend naar wijsheid had gezocht door tijd te nemen voor afzondering en contemplatie. De inspiratie voor zijn dagelijkse werkzaamheden vond hij bij de vroege mystici van het geloof. Maar voor sommige mensen is de weg van binnen naar buiten minstens zo uitdagend. Zeggen wat je op je hart hebt, durven laten zien wie je bent, jezelf manifesteren, is soms een langdurig proces. Dat geldt ook voor Anton.

Anton gooit het hoge woord eruit. Of toch niet?

Wat was dat nou?! Anton staarde verbouwereerd naar de vloer. Een glazen vaas in scherven, een plas water, een paar tulpen die zieltogend in het midden ervan ronddobberden. En wat nog erger was: hij was zelf degene die deze situatie zojuist met een boos en machteloos gebaar had veroorzaakt. Boven hoorde hij zijn vriendin Johanneke stommelen. Zíj was de aanleiding voor zijn uitbarsting, die als een donderslag bij heldere hemel leek te zijn gekomen.

Gewoon, even vragen wat ze wilde, ik ben ook altijd veel te voorzichtig.

Anton beschrijft de situatie heel beeldend, tijdens eens van onze eerste coachgesprekken. Ik zie het helemaal voor me. Ze hadden samen de weekendboodschappen gedaan. En wat extra toiletspullen ingeslagen, want die waren in de aanbieding. Bij het opruimen daarvan wist hij zo snel niet waar zijn vriendin die zou willen hebben. Slaapkamer, badkamer, voorraadkast? Ze had zo nogal haar meningen, en voor je het wist had je het verkeerd gedaan in haar ogen. Dus had hij maar alles netjes aan haar kant op het bed gelegd. Kon ze zelf kiezen. Laat dat nou juist de aanleiding zijn geweest van haar uitbarsting. Dat hij alleen zijn eigen scheerspullen had opgeborgen!

‘Zo doe ik het ook nooit goed’ verzucht Anton. ‘Als ik het wel had opgeruimd was het ongetwijfeld op de verkeerde plek terechtgekomen en had ik dat te horen gekregen. Nu heb ik het expres maar even laten liggen zodat ze zelf kon beslissen, en toen kreeg ik dát als verwijt om de oren. Ik voelde me zo machteloos! Uit pure frustratie smeet ik toen die vaas die ik toevallig in handen had door de woonkamer. En het is mijn eigen schuld, zij was misschien de aanleiding voor het gooien van de vaas, maar ik had me duidelijk en eerder moeten uiten. Gewoon, even vragen wat ze wilde, ik ben ook altijd veel te voorzichtig!’ ‘Altijd?’ wil ik zeggen. Maar ik besluit deze gene- ralisatie maar even te laten gaan.

Je grenzen herkennen

Al een tijdje voeren we gesprekken over assertiviteit. Anton worstelt ermee om zich te uiten, te laten weten wat hij wil, van zich te laten horen, zonder meteen het gevoel te hebben dat hij dan iemand overvraagt of als een botterik overkomt. Hij begrijpt ook heel goed dat het feit dat hij zijn mond niet had opengedaan, maar passief had gehoopt op instemming van zijn vriendin de reden was voor zijn uitbarsting. Zijn frustratie met zichzelf is groot. Hoe heeft dit zo uit de hand kunnen lopen?

Het was immers al eens eerder gebeurd, zo’n plotselinge woede-uitbarsting. Op de school waar hij als leraar Engels werkte. Toen hij onlangs aan het begin van zijn derde jaar daar een lesrooster ontving dat net zo belabberd en ongunstig was als de twee voorgaande jaren, was hij ontploft en uitgevallen tegen de roostermaker. Maar hij had er nooit eerder over geklaagd, laat staan de geschrokken roostermaker geïnformeerd dat hij graag wat meer aaneengesloten uren midden op de dag zou krijgen, in plaats van een rooster met gaten van vroeg tot laat, en dan ook nog eens versnipperd over vijf dagen.

Daar hebben we het in een vorig gesprek over gehad. Wie zijn mond houdt, uit onzekerheid of angst, of omdat hij niet met een doorheeft dat hij aan het toegeven is, hoort zichzelf waarschijnlijk vroeg of laat overschreeuwen, letterlijk of figuurlijk, bij wijze van compensatie. En dat klinkt dan meestal niet al te fraai. De kunst is dus om op tijd je eigen zegje te doen, en de onrust en spanning op tijd te herkennen. Want Anton ervaart die wel degelijk in zijn lijf als iemand iets zegt waar hij het niet mee eens is. Niet voor niets heeft hij regelmatig hoofdpijn als hij zijn eigen gedachten weer eens voor zich heeft gehou- den. Althans, die link legt hij zelf. En waarschijnlijk terecht. De eerste stap is dus om die onrust in lijf of hoofd tijdig te herkennen.

Je binnenwereld delen met de ander

‘Nou, je hebt je in ieder geval duidelijk weten te uiten deze keer!’ Want dat is stap 2, hebben we de vorige keer besproken. Zodra Anton onrust zou voelen, kriebels of spanning (stap 1), zou hij die ter sprake brengen, en zich uiten. ‘Dat zou was toch onderdeel van je actieplan aan het eind van ons vorige gesprek? Alleen heb je dat nu nét wat te laat gedaan, omdat je je toch nog te veel door angst liet leiden. Je ging ervan uit dat zij het toch wel beter zou weten en misschien boos zou worden over je keuze. Verkeerde aanname, verkeerde inschatting. Maar zelfs ruzie, de confrontatie zoeken, kan al een babystapje zijn naar een gelijkwaardigere relatie, waarin beide partners van zich laten horen. Beter je te uiten dan dingen in te slikken. Zelfs al komt het er nog wat onbeholpen of met te veel lawaai uit.’

Want wie zich niet uit, wie niet zijn eigen vorm van expressie vindt, blokkeert. En raakt op alle fronten afgesneden van zich- zelf. Lichamelijk en emotioneel. Woorden zijn een vorm van energie. Als energie geleidelijk aan steeds minder of helemaal niet meer stroomt, leidt dat onherroepelijk tot stilstand, tot iets statisch, tot iets doods. Maar zoals iedere eerste stap onher- roepelijk tot de volgende leidt, lokt ook ieder woord een nieuw woord uit. Er ontstaat een dynamiek en beweging tussen twee polen. Tussen jezelf en de ander. Er is iets op gang gekomen. In jezelf, en dus ook met de ander.

 Uitdrukken wie je bent

‘Dus nu moet je alleen nog stap 3 zetten: je uiten op een manier die bij je past. Kies je eigen woorden. Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is’. ‘Ik denk niet dat ik dan verder was gekomen dan de aarzelende vraag waar ze haar spullen het liefst zou willen terugvinden’, reageert Anton. ‘Maakt niet uit, zolang je maar in gesprek blijft. Kop op, oefe- ning baart kunst!’

Drie weken later zit Anton opnieuw tegenover me. ‘Nou, hoe is het gegaan de afgelopen tijd?’ vraag ik hem. ‘Pff. Soms is het lastig hoor. Dan denk ik, laat maar, en daarna: o jee, wat slik ik nu in en wat gaat er met vertraging alsnog een keer uitkomen? Dus ik kom nu vaak wat later toch weer op dingen terug die we al besloten hebben. Of beter gezegd: die zij dan had besloten. Omdat ik niets terugzei. En dat is best wel vermoeiend en irritant natuurlijk. Voor ons allebei. We hadden bijna een vakantie in Italië vastgelegd en toen heb ik uiteindelijk gezegd dat ik toch eigenlijk liever eens naar Canada wilde. Maar dat wat je zei, over je uiten, over energie laten stromen via woorden, of wat dan ook, dat heeft me wel aan het denken gezet. Ik ben begonnen met wat vaker iets te kopen voor mijn vriendin. Niet heel origineel, ik weet het, maar toch, ik deed dat bijna nooit, dus voor mij was het een stap. Bloemen, een boek, een tijdschrift. Ze vertelt me dat ze er blij mee is. Dus actie-reactie, dynamiek, dat klopt allemaal.’

Woorden zijn een vorm van energie.

‘Graham’, denk ik. De psycholoog van de language of love, de verschillende manieren die we gebruiken om onze liefde te uiten. Woorden, aanrakingen, cadeautjes, quality time en iets voor een ander doen. Het verbaast me niet dat Anton het liefste cadeautjes koos, de meer indirecte manier van het uiten van affectie. Maar ik laat hem verder praten.

‘Dat moedigde me aan om haar tijdens een etentje te vertellen dat ik het zo lastig vind om te laten zien wat me bezighoudt. En dus om te laten zien wie ik echt ben, wat ik voel en denk. En toen viel er opeens een kwartje bij me. Ik dacht opeens aan het Engelse woord become, worden. Dat bestaat uit twee woorden: be en come. Door ergens voor uit te komen, door stappen te zetten, door je te uiten, door je binnenkant ook aan de buitenkant te laten zien, kun je worden wie je bent. Eigenlijk heel logisch.’

Flow en overflow

Wow, ik vermoedde al dat Anton een stil water was met een diepe grond, maar deze wijsheid had ik niet in hem vermoed. Je uiten. En daarmee stappen zetten om volledig te zijn wie je bent. Hij heeft het door. Ik weet zeker dat hij nu momen- tum heeft gecreëerd in zijn communicatie, in zijn leven. Meer helderheid voor zichzelf, zijn vriendin, op school. Anton zou zich wel redden. Toch wil ik kijken of we nog een stap verder konden komen. ‘En hoe merkt de buitenwereld verder dat jij iets te melden hebt’?

Ik weet zeker dat hij nu momentum heeft gecreëerd in zijn communicatie, in zijn leven.

‘Heb ik ook over nagedacht’, klinkt het vol trots. ‘Ik wil graag anderen helpen, ik ben een idealist, de wereld verbeteren zit in me. Eerst dacht ik aan het starten van een debatingclub voor mijn leerlingen. Zodat zij nu al leren zich makkelijk te uiten. Maar ach, al die echte debatingtrucjes enzo, dat is eigenlijk niets voor mij. Toen dacht ik er even over om de politiek in te gaan. Het is toch te gek voor woorden dat nog maar 2% van de bevolking lid is van een politieke partij. En iedereen roept ondertussen maar wat. Maar ook dat heb ik afgeschoten. Ik wil mezelf geen geweld aandoen. Zo’n slangenkuil, ik geloof niet dat ik daar echt aan iets kan bijdragen, laat staan er gelukkig van wordt. Maar nu heb ik iets anders opgezet. Samen met Johanneke. Een vrijwilligersplatform in onze buurt. We zien steeds meer oude mensen die vereenzamen en het maar net redden om zelfstandig te blijven wonen. Hun kinderen wonen vaak ver weg. Johanneke en ik hebben nu een site gemaakt, zij is daar heel goed in, waar ouderen of hun kinderen verzoek- nummers kunnen indienen: een ritje naar de fysio of apotheek, een warme maaltijd als iemand niet meer kan koken, een boodschap halen als het slecht weer is. Wij sturen die vragen door naar de mensen in onze wijk die zich als vrijwilliger hebben aangemeld. We zijn begonnen bij de buren en het begint zich nu langzaam uit te breiden. Leuk joh, je komt opeens bij allerlei mensen binnen die je nooit eerder hebt ontmoet, en we voelen ons supernuttig. Actions speak louder than words!’ eindigt Anton trots en met een grijns op zijn gezicht.

Ja, denk ik. Dit past echt bij hem. Hoewel hij in het dagelijks leven als leraar Engels voor de klas staat, ligt Antons kracht waarschijnlijk meer in de één-op-één relatie. Net als bij mijzelf overigens, maar daar gaat een coachgesprek niet over. Door zich eindelijk te uiten, heeft hij zijn eigen flow gecreëerd, en die is nu automatisch in een overflow terechtgekomen, waar de hele buurt van profiteert. Anton is van ver gekomen en de weg van binnen naar buiten is lang geweest. Het afleggen van dit pad heeft geleid tot het vinden van een nieuwe roeping. En daarmee heeft Anton een nieuwe bestemming bereikt.

Dit verhaal is eerder verschenen in het themanummer ‘Zeg!’ van Coachlink Magazine, mei 2019.

Copyright Tineke Mulder